Black Nightshade (Solanum nigrum)- Kakmachi - The juice of the leaves of the black nightshade can be applied locally on the affected regions. It helps in reducing the inflammation of the skin, and also has beneficial properties in allaying the pain and the itch.
Garlic (Allium sativum) - Garlic is a blood purifier. Eating a few cloves of garlic every morning on an empty stomach filters the toxins out of the blood and provides protection against psoriasis.
Jasmine (Jasminum polyanthum) - The flowers of the jasmine have good effects in the treatment of psoriasis. The flowers are crushed, made into a paste and are directly applied on the inflamed parts. This application reduces the pain and the itchiness of psoriatic inflammations.
Guggul is an Ayurvedic herb from a resin of a small tree, which grows in northwestern India, its useful in treating psoriasis. It has anti-inflammatory and lipid-lowering actions, helps remove fat, excess fluids from the body and penetrates deep into the tissues. It is a effective Kapha- and Vata-pacifying supplement. Kaishore guggul is useful remedy for psoriasis.
Neem is one among the best blood purifier and detoxifier known to Ayurveda. It enhances immune system and neem oil is an antiseptic in itself. Leaf extracts are used in antiseptics and can be effectively used in treating psoriasis. It destroys fungus and bacteria and is best for almost all kinds of skin diseases including redness of skin and itching.
Turmeric – the spice has a long history in Ayurveda, and is a primary component for cooking. The powdered form can be used with food, or is available as capsules as a dietary supplement. Due to the antibacterial and anti-inflammatory properties of turmeric, it relieves the pain, swelling and inflammation associated with psoriasis, arthritis etc.
सोमवार, 21 नवंबर 2011
शनिवार, 5 नवंबर 2011
शैय्या मुत्र,Shayya Muthra/ Bedwetting/ Enuresis Ayurveda management.
Bed wetting is a condition usually seen in children. It is defined as; if a child urinates in bed even after the age of 5 then it is called as enuresis.
There are mainly two types of Enuresis.1.Primary or involuntary
2.Secondary or Voluntary
Primary enuresis is a condition where a child continues bedwetting even after the age of five.
Secondary enuresis is a condition where the child stops bedwetting at certain age for at least 6 months and once again starts bedwetting abruptly.
The main cause for primary bedwetting is inability to hold urine in urinary bladder may be due to lack of elasticity, some problem in reflex action, or delay in getting the proper sensation of urination due to minor neurological problem, and many times exact cause is not known. This condition many times seen in members of same family, so genetic cause should also be considered.
Secondary enuresis is very rare condition and the main cause is due to psychological shock. The common cause is like daily quarrelling between parents, death of parent etc. Here bedwetting is always done knowingly and the child behaves like as if he/she knows nothing.
The main problem in primary enuresis is, most of the times this continues even after the age of 10 and the child urinates unknowingly but suffers a lot psychologically. This becomes a social problem and child becomes introverted, avoids mingling with people and avoids going for tour etc due to fear of enuresis. In Allopathy there is no definite remedy for Shayyamuthra.
In Ukkinadkas Ayurveda:
Here we consider the main treatment for primary enuresis. Secondary enuresis is a very rare condition and counseling is the best available treatment along with Ayurveda herbal preparation having Jatamamsi, Brahmi, Vacha etc.
For Primary Enuresis:
Regimen:
1. Ask the child to hold the urine as far as possible in day time. This helps to increase the elastisity of the urinary bladder.
2. Ask the patient to take more fluids in morning hours and less in evening hours.
3. Ask the patient to go for urination just before going to bed, everyday. If possible child should be woke up in midnight and should be asked to urinate during initial few weeks of treatment.
4. Avoid all spicy, deep fried and oily foods.
The above diet and regiment helps a lot in relieving bedwetting very fast.
Medicines:
Chandanasava Saraswatharista- mix these two preparation, dose is 15ml twice daily up to the age of 12, above 12 yrs of age 20 ml twice daily T. Agnitundi vati- 50mg tablet should be given twice daily. This dose is from age 5 to 18. T. Chandraprabha vati 250mg half bid till age of 12 later 1 bid can be given. Here we can also consider many other preparation as per the need. But in Ukkinadkas Ayurveda this is the best acting combination in use, where we can expect result within 3 months. We have many such cases that got relieved of symptoms within 3 months and in some needed treatment for more than 6 months.
Here Saraswathisrasta is considered to treat the possible neurological problem and defective reflex action.
Agnitundi to treat defective reflex action. Agnitundi is a wonder drug to treat any condition where involuntary reflex is defective. Other than the classical indication we also use this tablet in GERD and incontinence of urine especially in females where weak reflex action is the cause once again for symptoms.
When we use agnitundi in children we should be very cautious regarding the dosage, because 50% of it contains KUPILU, which is highly poisonous. Fatal dosage of unpurified kupilu is 1.3g for healthy adults. Here we use this tablet in children of usually 20-30kg range, so we have to reduce the dosage by three times than adult dosage.
50mg Agnitundi contains 25mg kupilu, So in bid dose 50mg Kupilu, fatal dose for children is around 500mg. So fatal dose of agnitundi for children in terms of nonpurified kupilu is 20 tablets per day, because we don’t know the fatal dose of purified Kupilu. We in Ukkinadkas Ayurveda prepare Agnitundi of 50mg and our adult dose is 1 tid, which gives excellent action. But most of the company prepare Agnitundi of 150 to 250 mg so be cautious regarding the dosage.
Just use vidangasav 2 to 4 tsf twice a day
frequency of bedwetting wil decrease in just 15 days.
*In ayurveda,known as 'शय्या मूत्र' and causes include: worm infestation,weakness of the muscle of the bladder
*the later the onset of wetting,the more likely the cause due to
psycological stress.
*go for urine analysis for uti, and specific gravity;check bowel habits
*ent:for adenoids
*x-ray/scan of kidney/bladder
*consider:pt.age,developme ntal milestone,family milestone,child rearing
*limit fluid interval at night,empty bladder before bed time,talk about any fear,worry,anxiety,take diet of green vegetables with vitamins,zinc/mg
*drugs prescribed are:chandraprabha vati,badam rogan,krimi mrigdar,vidanga loha,kukutand twak bhasam,till ki gajak
**latest journal states
delayed functional maturation of the CNS which reduces the child's ability to inhibit bladder emptying at night
*the later the onset of wetting,the more likely the cause due to
psycological stress.
*go for urine analysis for uti, and specific gravity;check bowel habits
*ent:for adenoids
*x-ray/scan of kidney/bladder
*consider:pt.age,developme
*limit fluid interval at night,empty bladder before bed time,talk about any fear,worry,anxiety,take diet of green vegetables with vitamins,zinc/mg
*drugs prescribed are:chandraprabha vati,badam rogan,krimi mrigdar,vidanga loha,kukutand twak bhasam,till ki gajak
**latest journal states
delayed functional maturation of the CNS which reduces the child's ability to inhibit bladder emptying at night
best treatment is use tab neo of charak pharmacy 1 tab bid or as wt of patient
Watch my video on Shayyamutra(Bed wetting/Enuresis). Though it is in Telugu language, You May understand the drugs and composition which are shown in this video.Drugs explained in this video for preparation of medicine as follows 1)Jatamamsi 2) Mustha(Nagarmotha) 3) Usthekhuddhus (Known as Same in Hindi) 4) Gum acasia(Gondh) All are taken equal quantity.Powdered separately then mixed together.Add equal or sufficient honey and stored in glass container keep it for 4-7 days.Dose:Children below 6 yrs 1/4 tea spoon and 6 yrs above 1/2 to1 tea spoon.Before food twice day.Till results achieved.http://www.youtube.com/wat ch?v=HjX2vNA6QDc
शनिवार, 8 अक्टूबर 2011
Water Therapy , जल के चिकित्सीय गुण
गरम पानी के गुण
शस्तं शुद्धनवज्वरेषु विहितं वारि स्वरुग्वाहनं
हिक्काश्वाससमीरणप्रशमनं कामग्निसंदीपनम्। आमं चोदरपीनसेषु शमनं स्वच्छां परं पाचनं। कण्ठ्यं वक्त्रविशोधनं लघु जयेद्धर्माणमुष्णोदकम्।।
बाहटे-
दीपनं पाचनं कण्ठ्यं लघूष्णं वस्तिशोधनम्। हिड्माड्माद्यनिलश्लेष्म सद्यश्शुद्धि नवज्वरे।।
मतान्तरे-
कफमेदोSनिलामघ्नं दीपनं वस्तिशोधनम्। श्वास खास ज्वरहरं पथ्यमुष्णोदकं सदा।। उष्णं पाच्यं भेदि रुच्यं च हृद्यं पथ्यं हन्ति श्वासमाध्मानमेतत्। हिक्कावातश्लेष्मगुलमानिलघ्नं हन्त्यष्ठीलाशूलहृद्दीपनञ्च।। कण्ठ्यं दीपनपाचनं लघुतरं सश्वासखासापहं हिडमाध्माननवजवरोपशमनं श्लेष्मापहं वातजित्। संशुद्धौ गरवस्तिशुद्धिकरणं हृतपार्श्वशूलापहं गुल्मारोचक पीनसेषु कथितं पथ्यं श्रृतोष्णं जलम्।।
गर्म पानी शुद्ध और ताजे बुखार में उचित है। यह पानी निरोग या स्वास्थ्य का वाहन है। हिचकी, साँस, वात को यह शाँत करता है। और कामाग्नि को उत्तेजित करता है। अजीर्ण और पेट और खाँसी-जुकाम को यह शाँत करता है और यह स्वच्छ तथा अत्यन्त पाचक जल होता है। शीघ्र ही गले तक मुख को बिल्कुल साफ कर देता है औऱ यह गरम पानी गर्मी या उष्णता को भी जीत लेता है।
कहा गया है-
उत्तेजना में, पाचन में, कण्ठ के रोग में और पेट-पेड़ू के शूद्धिकरण में, वात और कफ में तथा ताजे बुखार में तत्काल शुद्धि या निरोग हो जाते हैं।
अन्य मत में-
कफ, मोटापा, पेट का रोग नष्ट करता है। उत्तेजक, पेट शुद्धि करता है। श्वास, खुजली और ज्वर दूर करता है। इस प्रकार गरम पानी सदा स्वास्थ्यवर्धक होता है। उष्ण जल पाचक, रोग नाशक, रोचक, मनोहर, स्वास्थ्यकर होता है। श्वास में जलोदर या पेट फूलना, रोग को समाप्त करता है। हिचकी, वात-कफ, तिल्ली, वात को नष्ट करता है। शरीर की मोटाई या पथरी, शूल या दर्द, हृदय जलना आदि रोग नष्ट करता है।
कण्ठ, पाचन शक्ति को तेज करने वाला, हल्का, श्वास और खुजली का विनाशक, मोटापा, नये ज्वर को शांत करने वाला, कफ और वात को जीतने वाला होता है। शुद्ध होने पर विष, पेडू आदि को शुद्ध करता है। हृदय के पास का तीखा दर्द दूर करता है। तिल्ली, अरोचकता, खाँसी-जुकाम से स्वस्थ कर देता है उबलता गरम पानी।
उबले हुए ठंडे जल के गुण
दाहातिसारपित्तासृङ्मूर्छामदविष ार्तिषु शृतशीतजलं शस्तं तृष्णाछर्दिकभ्रमेषु च। अनभीष्यन्दि लघु च तोयं क्वथितशीतलं पीत्तयुक्ते हितं दोषेSध्युषितं तत्त्रिदोषनुत्।।
मतान्तरे-
धातुक्षये रक्तविकारदोषे वान्तिप्रमेहे विषविश्रमेषु। जीर्णजवरे शैथिलसन्नपाते जलं प्रशस्तं शृतशीतमाहुः।। पित्तोत्तरे पित्तरोगे पित्तासृक्कफपित्तजे। मूर्छाछर्दिज्वरे दाहे तृष्णातिसारपीडिते।। धातुक्षीणे विषार्ते च सन्निपाते विशेषतः। शस्तं विरोधयोगे च शृतशीतजलं सदा।। रुग्मस्य ग्रहणीक्षयस्य जठरे मन्दानिलाध्यानके शोफे पाण्डुगलग्रहे व्रणगरे मेहे च नेत्रामये। वातारुच्यचतिसारके कफगदे कुष्ठे प्रतिश्यायके उष्णं वारि सुशीतलं शृतिहिमं तुल्यं प्रपेयं जलम्।।
जलन, अतिसार (दस्त), पित्त, रक्त (दोष), मूर्च्छा, मद या विष से पिड़ित, प्यास, वमन या चक्कर आने में उबाल कर ठंडा किया पानी उत्तम है। आँख न आने पर गरम कर शीतल किया जल हल्का रहता है। पित्त के रोग में यह हितकारी है। यह गरम से शीतल ठहरा हुआ पानी तीनों दोष दूर कर देता है।
अन्य मत में-
धातुक्षय में, रक्त विकार के दोष में, वमन और प्रमेह में, विष के कारण आराम में, पुराने बुखार में, कमजोरी में, सन्निपात में गरम को ठंडा किया जल उत्तम बताया गया है।
पित्त के बाद फिर पित्त रोग होने पर, पित्त के कारण पित्त-रक्त, कफ होने पर, मूर्च्छा, वमन, ज्वर, जलन, या प्यास, अतिसार से पीड़ीत होने पर, धातुक्षीण होने पर, विष से पीड़ित होने पर और विशेषतः सन्निपात में एवं विरोधी उपचार हो जाने पर गरम से ठंडा किया पानी सदा उत्तम बताया गया है।
रोगी, संग्रहणी से कमजोर, पेट में अपच या मन्द वात, सूजन, पीलिया, गलापकड़, घाव में विष, मूत्ररोग, आँखों के रोग, वात, अरुचि, अतिसार, कफ के रोग, कोढ़ और जुकाम में गरम पानी अच्छा ठंडा, उबाल कर बर्फ जैसा पानी पीते रहना चाहिए।
गर्म पानी का लक्षण
निष्पाद्यमानं निर्वेदं निष्फेनं निर्मलं भवेत्। अष्टावशिष्टं यद्वा तत् तदुष्णोदकमुच्यते।। तत्पादहीनं पित्तघ्नं हीनमर्धेन वातनुत्। कफघ्नं पादशेषं च पानीयं लघुदीपनम्।। अथ पवननिमित्ते तत्त्रिभागावशिष्टं भवति कफनिमित्ते तच्चतुर्थावशिष्टम्। सलिलमणि च पैत्ये सार्धभागावशिष्टं इति सकलविधिः स्यात् सर्वरोगप्रशान्त्यै।।
पूरी तर से गरम होते हुए इतना निर्मल हो जाता है कि उसमें फेन नहीं आता है। अथवा गरम करते हुए आठवाँ भाग रह जाए तो उसे गरम पानी या उष्णजल कहते हैं। उसे एक चौथाई कम (गरम) करने पर पित्त नष्ट करता है, आधा कम (गरम) करने पर वात रोग नष्ट करता है, एक चौथाई रह जाने पर कफ नष्ट करता है और वह पानी शीघ्र पाचक या पोषक होता है।
पवन या वात के लिए उस पानी को तिहाई रख देना चाहिए, कफ के लिए चौथा भाग बचाना चाहिए। पित्त में उसजल में मणि (के समान श्रेष्ठ) को आधा रखना चाहिए। इस प्रकार समस्त रोगों की शान्ति के लिए सम्पूर्ण विधि है।
ऋतुविशेष में पानी गरम करने का क्रम
पादार्धहीनं शरदि पादहीनं हिमागमे। शिशिरे च वसन्ते च ग्रीष्म चार्धावशेषितम्।। त्रिभागहीनं वर्षासु ऋतुरित्यादिकेष्वपि।।
शरद् ऋतु में चौथाई का आधा (अठवाँ भाग) कम हो जाए, जाड़े के मौसम में एक एक चौथाई कम हो। शिशिर, बसन्त और ग्रीष्म में आधा शेष रह जाए। वर्षा में तीन भाग कम हो। इस प्रकार ऋतुओं में पानी गरम करें।
विशेष रोग में जलपान का क्रम
पीनस-खासे पवने शूले शीतज्वरेSग्निमान्द्ये च। विंशति नव षोडश पञ्चदशाष्ट चतुर्दश सप्त।। विधिना विशिष्टमुदकं ततपांशेन शृतं शृतांशेन।।
मतान्तरे-
चतुर्भागावशिष्टं तु तत्तोयं कफरोगनुत्। तत्पादहीनं पित्तघ्नं हीनमर्धेन वातनुत्।। क्वाथ्यमानं तु यत्तोयं निष्फेनं निर्मलं लघु। अर्धं शृतं च भवति तदुष्णोदकमुच्यते।। क्षीणे पादविभागार्धे देशर्तुगुरुलाघवात्। क्वथितं फेनरहितमवेगममलं हितम्। तथा पाषाणमृद्धे मरुप्यतापार्कतापितम्। पानीयमुष्णं शीतं वा त्रिदोषघ्नं तृडार्तिजित्।।
जुकाम, खुजली, वात, तीखा दर्द, मलेरिया, ताप न्यूनता में बीस, नौ, सोलह, पाँच, दस, आठ, चौदह और सातवाँ भाग विधिपूर्वक उबालकर उस जल को विशेष रुप से तपाकर उपयोग करें।
अन्य मत में-
तपाकर चौथा भाग बचा पानी कफ रोग नष्ट करता है। उसकी चौथाई कम हो तो पित्त नष्ट करता है और आधा कम करने पर वात नष्ट करता है। उबालने पर जो हल्का, निर्मल और फेनरहित पानी हो जाता है और उबलकर आधा रह जाता है वह उष्णोदक या गर्म पानी कहलाता है। चौथाई का आधा समाप्त होने पर देश या क्षेत्र, ऋतु, गुरु-लघु के अनुसार गर्म पानी बिना फेन, निर्मल,क्षोभरहित और हितकारी होता है। पत्थर पर रौंदा या मसलने पर मरुप्य (चूने?) के ताप (?) और सूर्य से तपाया जल गर्म या शीतल तीनों दोष नष्ट करता है और प्यास तथा कष्ट को जीत लेता है।
गरम पानी का निषेध-समय
पैत्ये कुष्ठे च लूतायां गण्डमालां च कापिले। बाले वृद्धे चक्षुरोगे ग्रीष्मे च विषमे मदे।। गुडपाके मेढूपाके मुखपाके हलीमुखे। गर्भिण्यां च विशेषेण वर्जयेदुष्णतोयकम्।।
मतान्तरे-
मूर्छा-छार्दि-मदात्येषु गर्भिण्यां ग्रहिणीगदे। रक्तपित्ते क्षतक्षीणे चोष्णाम्बु परिवर्जयेत्।।
इन रोगों में उष्ण जल का निषेध किया गया है- पित्त, कुष्ठ, लूता, कष्ठमाल, पीलिया, आँखों के रोग के आरंभ या बढ़ने पर, ग्रीष्मकाल में, विषम (विकट) नशे में, गुडपाक में, लिंग पकने पर, मुख पकने पर, हलीमुख पर या विशेष रुप से गर्भिणी को गरम पानी का निषेध है।
अन्य मत में-
मूर्च्छा, वमन, नशा बढ़ने पर, गर्भिणी को, संग्रहिणी बिमारी में, रक्तपित्त में, घाव से दुर्बलता में उष्ण जल का निषेध है।
तपे पानी के निषेध का विषय
दिवा तप्तं यदुदकं न पिबेन्निशि बुद्धिमान्। रात्रौ शृतं तु यत्तोयं प्रातरेव विवर्जयेत्।। दिवा शृतं तु यत्तोयं तद्रात्रौ गुरुतां व्रजेत्। रात्रौ शृतं तु दिवसे गुरुत्वमधिगच्छाति।।
दिन का तपा पानी बुद्धिमान लोग रात में न पियें। रात में उबला पानी प्रातः निषिद्ध है। दिन में उबला पानी प्रातः निषद्ध है। दिन में उबला जो पानी होता है वह रात में भारी हो जाता है। रात का उबला पानी दिन में भारी हो जाता है।
प्यासे को जलनिषेध विषय
तृषितो मोहमायाति मोहात् प्राणं विमुञ्चति। तस्मात् स्वल्पं प्रदातव्यं कदातचिद्वारि न त्यजेत्।।
प्यासा बेहोश हो जाता है और बेहोशी से प्राण त्याग देता है। इसलिए थोड़ा देना चाहिए। कभी पानी न छोड़ें।
रात में गर्म पानी पीने का गुण
अपनयति पवनदोषं दलयति कफमाशु विनाशयत्यरुचिम्। पाचयति चान्नममलं पुष्णाति निशीतपीतमुष्णाम्भः।। रात्रौ पीतमजीर्णदोषशमनं शन्सन्ति सामान्यतः। पीतं वारि निशावसानसमये सर्वामयध्वंसनम्। भुक्त्वा तूर्धवमिदं च पुष्टिजननं प्राक्चेपुष्टिप्रदं रुच्यं जाठरवह्नि पाटवकरं पथ्यं च भुक्त्यन्तरे।।
रात में गर्म पानी पीने से वात दोष दूर होता है, तत्काल कफ नष्ट होता है, अरुचि समाप्त होती है। वह अन्न को पचाता है और विमलता लाता है। भोजन के बाद गर्म पानी पीने से अजीर्ण दोष शान्त होता है- ऐसा साधारणतया कहा जाता है। रात पूरी होते तक यह जल पीने से समस्त रोग दूर होते हैं। भोजन के बाद यह पोषक होता है और पहले भी पुष्टि देता है यह रोचक होता है और जठराग्नि को उत्तेजित करता है........... आभार --डा. विकेश महाजन ।
शस्तं शुद्धनवज्वरेषु विहितं वारि स्वरुग्वाहनं
हिक्काश्वाससमीरणप्रशमनं कामग्निसंदीपनम्। आमं चोदरपीनसेषु शमनं स्वच्छां परं पाचनं। कण्ठ्यं वक्त्रविशोधनं लघु जयेद्धर्माणमुष्णोदकम्।।
बाहटे-
दीपनं पाचनं कण्ठ्यं लघूष्णं वस्तिशोधनम्। हिड्माड्माद्यनिलश्लेष्म सद्यश्शुद्धि नवज्वरे।।
मतान्तरे-
कफमेदोSनिलामघ्नं दीपनं वस्तिशोधनम्। श्वास खास ज्वरहरं पथ्यमुष्णोदकं सदा।। उष्णं पाच्यं भेदि रुच्यं च हृद्यं पथ्यं हन्ति श्वासमाध्मानमेतत्। हिक्कावातश्लेष्मगुलमानिलघ्नं हन्त्यष्ठीलाशूलहृद्दीपनञ्च।। कण्ठ्यं दीपनपाचनं लघुतरं सश्वासखासापहं हिडमाध्माननवजवरोपशमनं श्लेष्मापहं वातजित्। संशुद्धौ गरवस्तिशुद्धिकरणं हृतपार्श्वशूलापहं गुल्मारोचक पीनसेषु कथितं पथ्यं श्रृतोष्णं जलम्।।
गर्म पानी शुद्ध और ताजे बुखार में उचित है। यह पानी निरोग या स्वास्थ्य का वाहन है। हिचकी, साँस, वात को यह शाँत करता है। और कामाग्नि को उत्तेजित करता है। अजीर्ण और पेट और खाँसी-जुकाम को यह शाँत करता है और यह स्वच्छ तथा अत्यन्त पाचक जल होता है। शीघ्र ही गले तक मुख को बिल्कुल साफ कर देता है औऱ यह गरम पानी गर्मी या उष्णता को भी जीत लेता है।
कहा गया है-
उत्तेजना में, पाचन में, कण्ठ के रोग में और पेट-पेड़ू के शूद्धिकरण में, वात और कफ में तथा ताजे बुखार में तत्काल शुद्धि या निरोग हो जाते हैं।
अन्य मत में-
कफ, मोटापा, पेट का रोग नष्ट करता है। उत्तेजक, पेट शुद्धि करता है। श्वास, खुजली और ज्वर दूर करता है। इस प्रकार गरम पानी सदा स्वास्थ्यवर्धक होता है। उष्ण जल पाचक, रोग नाशक, रोचक, मनोहर, स्वास्थ्यकर होता है। श्वास में जलोदर या पेट फूलना, रोग को समाप्त करता है। हिचकी, वात-कफ, तिल्ली, वात को नष्ट करता है। शरीर की मोटाई या पथरी, शूल या दर्द, हृदय जलना आदि रोग नष्ट करता है।
कण्ठ, पाचन शक्ति को तेज करने वाला, हल्का, श्वास और खुजली का विनाशक, मोटापा, नये ज्वर को शांत करने वाला, कफ और वात को जीतने वाला होता है। शुद्ध होने पर विष, पेडू आदि को शुद्ध करता है। हृदय के पास का तीखा दर्द दूर करता है। तिल्ली, अरोचकता, खाँसी-जुकाम से स्वस्थ कर देता है उबलता गरम पानी।
उबले हुए ठंडे जल के गुण
दाहातिसारपित्तासृङ्मूर्छामदविष
मतान्तरे-
धातुक्षये रक्तविकारदोषे वान्तिप्रमेहे विषविश्रमेषु। जीर्णजवरे शैथिलसन्नपाते जलं प्रशस्तं शृतशीतमाहुः।। पित्तोत्तरे पित्तरोगे पित्तासृक्कफपित्तजे। मूर्छाछर्दिज्वरे दाहे तृष्णातिसारपीडिते।। धातुक्षीणे विषार्ते च सन्निपाते विशेषतः। शस्तं विरोधयोगे च शृतशीतजलं सदा।। रुग्मस्य ग्रहणीक्षयस्य जठरे मन्दानिलाध्यानके शोफे पाण्डुगलग्रहे व्रणगरे मेहे च नेत्रामये। वातारुच्यचतिसारके कफगदे कुष्ठे प्रतिश्यायके उष्णं वारि सुशीतलं शृतिहिमं तुल्यं प्रपेयं जलम्।।
जलन, अतिसार (दस्त), पित्त, रक्त (दोष), मूर्च्छा, मद या विष से पिड़ित, प्यास, वमन या चक्कर आने में उबाल कर ठंडा किया पानी उत्तम है। आँख न आने पर गरम कर शीतल किया जल हल्का रहता है। पित्त के रोग में यह हितकारी है। यह गरम से शीतल ठहरा हुआ पानी तीनों दोष दूर कर देता है।
अन्य मत में-
धातुक्षय में, रक्त विकार के दोष में, वमन और प्रमेह में, विष के कारण आराम में, पुराने बुखार में, कमजोरी में, सन्निपात में गरम को ठंडा किया जल उत्तम बताया गया है।
पित्त के बाद फिर पित्त रोग होने पर, पित्त के कारण पित्त-रक्त, कफ होने पर, मूर्च्छा, वमन, ज्वर, जलन, या प्यास, अतिसार से पीड़ीत होने पर, धातुक्षीण होने पर, विष से पीड़ित होने पर और विशेषतः सन्निपात में एवं विरोधी उपचार हो जाने पर गरम से ठंडा किया पानी सदा उत्तम बताया गया है।
रोगी, संग्रहणी से कमजोर, पेट में अपच या मन्द वात, सूजन, पीलिया, गलापकड़, घाव में विष, मूत्ररोग, आँखों के रोग, वात, अरुचि, अतिसार, कफ के रोग, कोढ़ और जुकाम में गरम पानी अच्छा ठंडा, उबाल कर बर्फ जैसा पानी पीते रहना चाहिए।
गर्म पानी का लक्षण
निष्पाद्यमानं निर्वेदं निष्फेनं निर्मलं भवेत्। अष्टावशिष्टं यद्वा तत् तदुष्णोदकमुच्यते।। तत्पादहीनं पित्तघ्नं हीनमर्धेन वातनुत्। कफघ्नं पादशेषं च पानीयं लघुदीपनम्।। अथ पवननिमित्ते तत्त्रिभागावशिष्टं भवति कफनिमित्ते तच्चतुर्थावशिष्टम्। सलिलमणि च पैत्ये सार्धभागावशिष्टं इति सकलविधिः स्यात् सर्वरोगप्रशान्त्यै।।
पूरी तर से गरम होते हुए इतना निर्मल हो जाता है कि उसमें फेन नहीं आता है। अथवा गरम करते हुए आठवाँ भाग रह जाए तो उसे गरम पानी या उष्णजल कहते हैं। उसे एक चौथाई कम (गरम) करने पर पित्त नष्ट करता है, आधा कम (गरम) करने पर वात रोग नष्ट करता है, एक चौथाई रह जाने पर कफ नष्ट करता है और वह पानी शीघ्र पाचक या पोषक होता है।
पवन या वात के लिए उस पानी को तिहाई रख देना चाहिए, कफ के लिए चौथा भाग बचाना चाहिए। पित्त में उसजल में मणि (के समान श्रेष्ठ) को आधा रखना चाहिए। इस प्रकार समस्त रोगों की शान्ति के लिए सम्पूर्ण विधि है।
ऋतुविशेष में पानी गरम करने का क्रम
पादार्धहीनं शरदि पादहीनं हिमागमे। शिशिरे च वसन्ते च ग्रीष्म चार्धावशेषितम्।। त्रिभागहीनं वर्षासु ऋतुरित्यादिकेष्वपि।।
शरद् ऋतु में चौथाई का आधा (अठवाँ भाग) कम हो जाए, जाड़े के मौसम में एक एक चौथाई कम हो। शिशिर, बसन्त और ग्रीष्म में आधा शेष रह जाए। वर्षा में तीन भाग कम हो। इस प्रकार ऋतुओं में पानी गरम करें।
विशेष रोग में जलपान का क्रम
पीनस-खासे पवने शूले शीतज्वरेSग्निमान्द्ये च। विंशति नव षोडश पञ्चदशाष्ट चतुर्दश सप्त।। विधिना विशिष्टमुदकं ततपांशेन शृतं शृतांशेन।।
मतान्तरे-
चतुर्भागावशिष्टं तु तत्तोयं कफरोगनुत्। तत्पादहीनं पित्तघ्नं हीनमर्धेन वातनुत्।। क्वाथ्यमानं तु यत्तोयं निष्फेनं निर्मलं लघु। अर्धं शृतं च भवति तदुष्णोदकमुच्यते।। क्षीणे पादविभागार्धे देशर्तुगुरुलाघवात्। क्वथितं फेनरहितमवेगममलं हितम्। तथा पाषाणमृद्धे मरुप्यतापार्कतापितम्। पानीयमुष्णं शीतं वा त्रिदोषघ्नं तृडार्तिजित्।।
जुकाम, खुजली, वात, तीखा दर्द, मलेरिया, ताप न्यूनता में बीस, नौ, सोलह, पाँच, दस, आठ, चौदह और सातवाँ भाग विधिपूर्वक उबालकर उस जल को विशेष रुप से तपाकर उपयोग करें।
अन्य मत में-
तपाकर चौथा भाग बचा पानी कफ रोग नष्ट करता है। उसकी चौथाई कम हो तो पित्त नष्ट करता है और आधा कम करने पर वात नष्ट करता है। उबालने पर जो हल्का, निर्मल और फेनरहित पानी हो जाता है और उबलकर आधा रह जाता है वह उष्णोदक या गर्म पानी कहलाता है। चौथाई का आधा समाप्त होने पर देश या क्षेत्र, ऋतु, गुरु-लघु के अनुसार गर्म पानी बिना फेन, निर्मल,क्षोभरहित और हितकारी होता है। पत्थर पर रौंदा या मसलने पर मरुप्य (चूने?) के ताप (?) और सूर्य से तपाया जल गर्म या शीतल तीनों दोष नष्ट करता है और प्यास तथा कष्ट को जीत लेता है।
गरम पानी का निषेध-समय
पैत्ये कुष्ठे च लूतायां गण्डमालां च कापिले। बाले वृद्धे चक्षुरोगे ग्रीष्मे च विषमे मदे।। गुडपाके मेढूपाके मुखपाके हलीमुखे। गर्भिण्यां च विशेषेण वर्जयेदुष्णतोयकम्।।
मतान्तरे-
मूर्छा-छार्दि-मदात्येषु गर्भिण्यां ग्रहिणीगदे। रक्तपित्ते क्षतक्षीणे चोष्णाम्बु परिवर्जयेत्।।
इन रोगों में उष्ण जल का निषेध किया गया है- पित्त, कुष्ठ, लूता, कष्ठमाल, पीलिया, आँखों के रोग के आरंभ या बढ़ने पर, ग्रीष्मकाल में, विषम (विकट) नशे में, गुडपाक में, लिंग पकने पर, मुख पकने पर, हलीमुख पर या विशेष रुप से गर्भिणी को गरम पानी का निषेध है।
अन्य मत में-
मूर्च्छा, वमन, नशा बढ़ने पर, गर्भिणी को, संग्रहिणी बिमारी में, रक्तपित्त में, घाव से दुर्बलता में उष्ण जल का निषेध है।
तपे पानी के निषेध का विषय
दिवा तप्तं यदुदकं न पिबेन्निशि बुद्धिमान्। रात्रौ शृतं तु यत्तोयं प्रातरेव विवर्जयेत्।। दिवा शृतं तु यत्तोयं तद्रात्रौ गुरुतां व्रजेत्। रात्रौ शृतं तु दिवसे गुरुत्वमधिगच्छाति।।
दिन का तपा पानी बुद्धिमान लोग रात में न पियें। रात में उबला पानी प्रातः निषिद्ध है। दिन में उबला पानी प्रातः निषद्ध है। दिन में उबला जो पानी होता है वह रात में भारी हो जाता है। रात का उबला पानी दिन में भारी हो जाता है।
प्यासे को जलनिषेध विषय
तृषितो मोहमायाति मोहात् प्राणं विमुञ्चति। तस्मात् स्वल्पं प्रदातव्यं कदातचिद्वारि न त्यजेत्।।
प्यासा बेहोश हो जाता है और बेहोशी से प्राण त्याग देता है। इसलिए थोड़ा देना चाहिए। कभी पानी न छोड़ें।
रात में गर्म पानी पीने का गुण
अपनयति पवनदोषं दलयति कफमाशु विनाशयत्यरुचिम्। पाचयति चान्नममलं पुष्णाति निशीतपीतमुष्णाम्भः।। रात्रौ पीतमजीर्णदोषशमनं शन्सन्ति सामान्यतः। पीतं वारि निशावसानसमये सर्वामयध्वंसनम्। भुक्त्वा तूर्धवमिदं च पुष्टिजननं प्राक्चेपुष्टिप्रदं रुच्यं जाठरवह्नि पाटवकरं पथ्यं च भुक्त्यन्तरे।।
रात में गर्म पानी पीने से वात दोष दूर होता है, तत्काल कफ नष्ट होता है, अरुचि समाप्त होती है। वह अन्न को पचाता है और विमलता लाता है। भोजन के बाद गर्म पानी पीने से अजीर्ण दोष शान्त होता है- ऐसा साधारणतया कहा जाता है। रात पूरी होते तक यह जल पीने से समस्त रोग दूर होते हैं। भोजन के बाद यह पोषक होता है और पहले भी पुष्टि देता है यह रोचक होता है और जठराग्नि को उत्तेजित करता है........... आभार --डा. विकेश महाजन ।
शुक्रवार, 30 सितंबर 2011
KATI GARHA, LOW BACK PAIN, कमर मे दर्द, अग्रणीय वैद्यों के विचार
वैद्यगण को नमस्कार ।
आपके सहयोग के लिये धन्यवाद ।
एक रोगी जिसकी आयु ३२ वर्ष है , भार ६७ कि. ग्रा, शरीर की लम्बाई लगभग ६ फ़ुट, प्रकृति - कफ़वात प्रधान, रंग- गेंहुआँ ,
अग्नि ,विषम,
निद्रा सम्यक
मल प्रवृति , तीन या चार बार
रोगी को लगभग ६ सालों से कमर मे दर्द रहता था , त्रिकसंधि मे , रोगी ने कोई उचित चिकित्सा नही करवाई , बस कुछ योग और एक्सर्साईस करता था, फ़िर शुल उसके रोजमर्रा के कार्य मे ज्यादा दिक्क्त नही करती थी,
पर एक साल से उसके त्रिकसंधि के दर्द मे कुछ उपशय तो मिल गया लेकिन दर्द वाम नितम्ब और और त्रिकास्थ के उपरि भाग मे रहने लगा है ,
जिसके कारण रोगी जब बैठ कर उठता है तो नित्म्ब और त्रिकसंधि के मर्मों मे असहय पीड़ा होती है ।
रोगी को अभी मै रुक्ष स्वेद, और त्रयोदशांग गु. , महारास्नादिक्वाथ और बलारिष्ट दे रहा हुं ।
पर रोगी को संतोषजनक उपशय नही मिल रहा है ।
कृपया मार्गदर्शन करें।
डां भट्ट सर जी से चाहुंगा कि मर्म चिकित्सा का इस तरह के रोगों मे कितनी उपयोगी है । सर कृपया अपने विचार खुल कर बताएं ।
धन्यवाद
आपके सहयोग के लिये धन्यवाद ।
एक रोगी जिसकी आयु ३२ वर्ष है , भार ६७ कि. ग्रा, शरीर की लम्बाई लगभग ६ फ़ुट, प्रकृति - कफ़वात प्रधान, रंग- गेंहुआँ ,
अग्नि ,विषम,
निद्रा सम्यक
मल प्रवृति , तीन या चार बार
रोगी को लगभग ६ सालों से कमर मे दर्द रहता था , त्रिकसंधि मे , रोगी ने कोई उचित चिकित्सा नही करवाई , बस कुछ योग और एक्सर्साईस करता था, फ़िर शुल उसके रोजमर्रा के कार्य मे ज्यादा दिक्क्त नही करती थी,
पर एक साल से उसके त्रिकसंधि के दर्द मे कुछ उपशय तो मिल गया लेकिन दर्द वाम नितम्ब और और त्रिकास्थ के उपरि भाग मे रहने लगा है ,
जिसके कारण रोगी जब बैठ कर उठता है तो नित्म्ब और त्रिकसंधि के मर्मों मे असहय पीड़ा होती है ।
रोगी को अभी मै रुक्ष स्वेद, और त्रयोदशांग गु. , महारास्नादिक्वाथ और बलारिष्ट दे रहा हुं ।
पर रोगी को संतोषजनक उपशय नही मिल रहा है ।
कृपया मार्गदर्शन करें।
डां भट्ट सर जी से चाहुंगा कि मर्म चिकित्सा का इस तरह के रोगों मे कितनी उपयोगी है । सर कृपया अपने विचार खुल कर बताएं ।
धन्यवाद
- आपकी चिकित्सा व्यवस्था बिलुकुल ही सही हे. फिर भी अगर उपशय नहीं मिल रहा तो अश्वगंधा और लशुन के बारे में सोच सकते हे. अगर गृध्रसी जैसे लक्षण हे तो पारिजात पत्र चूर्ण लाभदायी रहेगा. कटी वस्ति के बारे में भी सोच सकते हे
- मल प्रवृत्ति ३ या ४ बार है.
सामता का विचार रखे.
१) अजमोदादी चूर्ण + षड-धरण चूर्ण + समीर पन्नग + जीरक + रस-पाचक + एरंड-मूल + दशमूल - सुबह शाम - गर्म जल से
२) आम पाचक वटी - व्यानोदान १-१
३) गन्धर्व हरीतकी चूर्ण - स्वप्न काले गरम पानी से
योग बस्ती - दाशमूलिक निरुह + सहचरादी तेल मात्रा बस्ती
अभ्यंग के लिए - सहचरादी / प्रसारिणी तेल + सैन्धव
अत्यधिक शूल प्रदेशे - अग्नि कर्म
सामता कम होने के बाद त्रयोदशांग, बलारिष्ट आदि का प्रयोग करे.. - राणासाहब,मुझे लगता है इस रुग्ण को प्रवाहिका है--इस लिए अग्नि-विषम है और ३-४ बार मल-प्रवृत्ति होती है.इसी सामावस्था के कारण कटिशूल उत्पन्न हुआ और अब त्रिक एवं नितम्ब प्रदेश में शूल है.
*एरंडमूल--क्षीरपाक
*रुक्ष स्वेद-जारी रखना चाहिए.
*कुटजारिष्ट+विडंगारिष्ट--व्यानोदाने.
*हरीतकी--अपाने
*कुटज+धान्यक+बिल्व+मुस्ता+श्वेतचन्दन---२,अनन्नकाले. - Pachana is essential. U can provide 10 ml of erand tail in shunthi quath 2 times a day.
- The way the clinical symptoms been categorised, my intuition suggests that the person may be suffering from Unilateral (left) SACRO ILITIS ?
Please clinically evaluate the Sacro Iliac joint with SLR test etc.signs.
Please do consider the physiology of S.I Jt as stated below into consideration, which will make clear why I am stating that the pathology lies in the s.I Joint.
The SI joint, like all lower extremity joints, provides a "self-locking" mechanism (where the joint occupies or attains its most congruent position, also called the close pack position) that helps with stability during the push off phase of walking. The joint locks (or rather becomes close packed) on one side as weight is transferred from one leg to the other, and through the pelvis the body weight is transmitted from the sacrum to the hip bone.
As of your Mx ,
It is a good Rx.
along with your Rx, advice the patient to SLEEP ONLY IN SUPINE POSTURE(though he may feel stretching in the gluteals,low back,perineal & thigh initially, for 5 to 10 minutes, later the stretched muscles will automatically gets relaxed and sooth him from his pain.)
Ask him to AVOID SLEEPING ON SIDES. I assume that he is more prone to sleeping over his RIGHT SIDE. That is why he is not getting relieved of the pain in left side in spite of good medication.
With regards to Marma I will post it separately. (Due to want of time & space )
Thanks for referring this case in the panel and for your faith in me.
सर्वे सन्तु निरामय || - Due to the amount of muscular spasm involved in this case, as I consider it to be Sacro-ilitis,in the form of (most probably) right para spinal spasm, it is difficult to apply the required amount of pressure over the Marmas individually, initially.
Hence, my suggestion would be कटी वस्ति over the regions of both SACRO-ILIAC JOINTS. simultaneously along with the manipulation of the following मर्म's in forthcoming order.
{1} कृकाटिक
{२} कटिक तरुण
{३} नितम्ब
{४} लोहिताक्ष
{५} उर्वी &
{६} क्षिप्रा
इस अवसर पर आपको एक tip देना का कोशीश करूंगा ||
The following टिप्पणी does not come under the purview of मर्माणि चिकित्सा , and is based on my अनुभूतिका अवलोकन ||
Try to locate the exact mid-point of कटिक तरुण
& नितम्ब.It will roughly come near the dimple present in the lateral aspect of the nitamba. Having located, firmly place your thumb over that point and ask the patient to raise his legs, up to the point of his comfort.
Please note the SLR, प्रिओर to & after this method, to experience its amazing effect.
धरम्पल्जी, में सोचता की आप
ज़रूर इस विधि को कर्म पालन ???? है ना ?
राम राम ||
"सर्वे जना: सुखिनो भवन्तु : |
सर्वे सन्तु निरामया :" || - मेरी सलाह ये है की आप रोगी को वैतरण वस्ति गोमूत्र से दे
बहुत ही उपयोगी होगी
धन्यवाद्
रविवार, 4 सितंबर 2011
सदस्यता लें
टिप्पणियाँ (Atom)